Trang Phục Của Samurai
Trang phục cơ bản hàng ngày của một samurai là kimono, thường chỉ gồm hai lớp:
ngoài và trong. Chỉ khi mùa đông người ta mới chui vào mấy bộ kimono nặng nề
nhiều lớp. Nói vậy chứ thực ra, cũng có một ngày mùa hè mà người ta vẫn phải mặc
kimono to sụ của mùa đông: ngày mùng một tháng tư âm lịch (vào khoảng thượng
tuần tháng năm).
Một bộ kimono của samurai thường được làm bằng lụa, thứ chất liệu đă được chọn
lựa kỹ, nó tuyệt hơn rất nhiều so với vải bông hay vải gai, vùa bền vùa đẹp lại
rất lư tưởng để mặc trong những ngày hè nóng nực ở Nhật Bản (nhân tiện đây nói
thêm: để làm một bộ kimono theo truyền thống là phải mất nguyên một súc lụa rộng
2 feet dài 20 yard) Đương nhiên chất lượng của những bộ kimono liên quan nhiều
đến địa vị và tài sản của vị samurai xài nó; cho dù suốt hồi đầu thời Edo, không
hề có một quy định rơ ràng nào về vấn đề này. Hojo Soun đă từng đề cập đến
chuyện ăn mặc trong 21 bài xă luận của ông: “đừng cho rằng kiếm và quần áo của
bạn bắt buộc phải tốt như của những người khác, chỉ cần không quá tệ là được rồi.
Khi bạn cố gắng chạy theo người ta nhưng sự thay đổi đó không hợp với bạn th́
bạn sẽ trở thành tṛ hề cho thiên hạ”. Ngoài ra, đối với một bộ kimono, màu sắc
loè loẹt và những hoa văn kỳ quái là điều cấm kỵ, và ai mặc mấy thứ đó sẽ bị
cười nhạo như là một kẻ vô liêm hay một tên tự phụ. Cho nên, nguời phụ nữ trong
các gia đ́nh samurai luôn phải cẩn thận quan tâm đến chuyện mặc kimono. Chỉ
riêng trẻ con là được xài kimono sặc sỡ một cách thoải mái, nhưng đến lễ nguyên
phục th́ chúng bắt đầu dùng những gam màu nhă nhặn giống những người lớn. C̣n
khi về già, samurai thường chọn màu sắc ôn hoà như xám hay nâu, nó phù hợp với
tuổi tác của họ hơn.
Bên trong lớp áo kimono, samurai thường mặc một cái khố (fundoshi). Khố được
chia làm hai loại: loại thứ nhất th́ về cơ bản là một thứ đồ bọc bên ngoài, rất
khó để miêu tả nhưng có lẽ nó tương tự cái bỉm (quen thuộc với tất cả những
người đă từng tham gia hay chứng kiến mấy cái lễ hội nhảy múa thần bí của Nhật
Bản hiện đại); c̣n loại kia (thường được mặc dưới áo giáp) lại là một mảnh vải
dài mang trước cơ thể. Loại này có một ṿng dây to thắt quanh cổ (trông như một
cái tḥng lọng) và bó chặt một đầu của cái khố, trong khi đầu kia kết thúc ở
lưng và được buộc qua bụng cũng bằng một sợi dây.
Ở thời đó, người ta thường đi dép cỏ (waraji) và guốc gỗ (geta). Waraji là sự
kết hợp của nhiều loại nguyên liệu, bao gồm cỏ rơm, sợi gai, và chỉ bông. Những
tầng lớp thấp hơn (như geisha hay các nghệ sĩ kabuki) th́ hay xài geta, cho dù
samurai đôi khi cũng mang nó, ví dụ như vị tướng Taira Kiyomoiri lừng danh cũng
đă được miêu tả trong tập Heike Monogatari là từng đi geta, dù là việc này đă
được các địch thủ của ông ta thêm mắm dặm muối rất nhiều với ư đồ mỉa mai châm
biếm.
Waraji
Hay đi kèm với áo giáp là ủng làm bằng da gấu, nó đă từng rất phổ biến, nhưng
tiếc rằng chỉ được một thời gian rồi lỗi thời vào giữa thế kỷ thứ 16.
Samurai hay mang vớ (tabi), đó là loại vớ “hai ngón”: chỉ có hai phần, để tách
riêng ngón cái và các ngón khác (rất thuận tiện khi xài waraji). Tabi dùng hàng
ngày thường có màu trắng và chúng được làm theo mùa. Vào những ngày mưa,
samurai, như tất cả mọi người, mặc áo mưa làm bằng rơm (kappa) và dùng ô gấp (nó
trông khá giống với cái lọng thời Victoria , kể cả trong cách trang trí)
Từ thế kỷ thứ 12 đến thế kỷ thứ 17, hitatare trở nên phổ biến. Không giống
kimono, hitatare là loại trang phục hai mảnh, nhưng sự mềm mại và rộng răi thoải
mái th́ cả hai đều như nhau (trong đó có Yoroi hitatare là một loại rất thoải
mái để mặc duới áo giáp). Để dễ tưởng tượng th́ bạn hăy nhớ đến loại trang phục
mà các samurai thường mặc trong các bộ phim Nhật nói về những thời kỳ trước thời
Edo (như là: Kagemusha, Ran, Throne of Blood, Heaven and Earth, vân vân). Nh́n
chung khi được mặc trong những nghi lễ trang trọng, hitatare thường gắn thêm huy
hiệu (mon) của gia tộc hay đảng phái của người mặc, hoặc là huy hiệu của daimyô
hay shugo trong trường hợp samurai đó là người thân hay tuỳ tùng của họ.
Hitatare có thể mặc nửa vời, khi đó nửa trên sẽ được mắc vào eo cho gọn, để tiện
tham gia một trận đấu đầy hấp dẫn hay là để biểu diễn kỹ thuật chiến đấu cá nhân
của samurai (túm lại là hitatara được mặc như vậy với mục đích quân sự).
Samurai đeo kiếm ở phía trước thắt lưng (obi). Trong đó, thanh kiếm chính th́
được buộc vào obi bởi một sợi dây nhỏ (giông giống với phương Tây) c̣n kiếm ngắn
(wakizaki) hay dao (tanto) th́ đeo xuyên qua obi.
Dù thế nào đi nữa, kiếm cũng luôn được đeo bên trái để tiện rút ra đút vô và nó
đă trở thành phong cách đeo kiếm của phương Đông (vậy c̣n với những samurai
thuận tay trái th́ sao?)
Ở trong nhà , samurai có thể không cần đến katana, nhưng họ luôn mang bên người
một vài thứ vũ khí, nó có thể chỉ là dao găm chẳng hạn. Một daimyo có thể sai
người tuỳ tùng mang thanh kiếm cho ông ta, cho dù việc này chủ yếu chỉ xảy ra
trong những nghi lễ trang trọng. Thực ra trước đây, người tuỳ tùng của một lănh
chúa sẽ phải mang cả cung tên và kiếm cho ông ta trong những buổi lễ quan trọng,
nhưng đến thế kỷ thứ 16 th́ những chiếc cung không c̣n được mang theo nữa do vài
vị daimyô đă cảm thấy không thích giữ chúng. Ngoài ra người ta cũng đút một ít
khăn giấy cũng như một chiếc quạt vào obi.
---
Vào thời Edo, hitatare đă bị kamishimo “đánh bại”. Kamishimo cũng gồm có hai
mảnh, được mặc phủ lên trên kimono. Đó mới chính là loại trang phục nổi tiếng
nhất của samurai. Mảnh trên (kataginu) về cơ bản là áo vét không tay với phần
vai to đùng. Nhưng cũng có lúc, người ta dùng đến cái áo khoác dài tay (haori),
đặc biệt là khi đi xa hay trong thời tiết xấu. Mảnh dưới (hakama) là thứ quần
rộng và mềm giống như kiểu quần của hitatare. Kamishimo thường được làm bằng
chất liệu giống với hitatare và dùng để phản ánh địa vị của người mặc. Trong
lịch sử Nhật Bản, thời Edo là một thời có ư thức rơ rệt về địa vị, đặc biệt là ở
tầng lớp samurai. Chính v́ vậy kamishimo của samurai sẽ phải tuân theo nhiều quy
tắc ngặt nghèo hơn là những người thuộc tâng lớp khác.
Kamishimo thường được mặc khi đi ra ngoài hay khi tiếp khách, hoặc không th́
người ta sẽ dùng một bộ kimono thật nghiêm chỉnh.
---
Hầu hết các văn bản và gia quy luôn nhấn mạnh vai tṛ to lớn của một vẻ ngoài
lịch lăm, mà trong đó tóc của samurai là một phần rất quan trọng trong diện mạo
của một người đàn ông. Kiểu tóc truyền thống (được dùng tới hơn một ngh́n năm)
là búi tóc, nó không phải là của riêng samurai mà gắn bó mật thiết với tất cả
mọi người, ngoại trừ những nhà sư, và ngay cả các chuyên gia cũng gần như không
thể t́m hiểu được nguồn gốc của búi tóc. Nhưng trông nó hao hao như kiểu búi của
Trung Hoa cổ nên có lễ đó là một phần của nền văn hoá vật chất đă được du nhập
từ lục địa vào Nhật Bản trong khoảng giữa thời kỳ Asuka- Nara và Heian. Không
cần ơhải nói, không có nhiều kiểu tóc vào thời Edo. Chasen-gami, chẳng hạn , khi
làm kiểu này người ta bọc một đoạn dây quanh chiều dài búi tóc, rồi gắn một cái
trâm ở cuối. Búi tóc sẽ được mang đằng trước hoặc đằng sau đầu. Mitsu-ori là một
kiểu tóc khác rất phổ biến vào cuối thế kỷ thứ 16. Khi để kiểu này, tóc sẽ được
xoa dầu, tạo thành h́nh và gập ra đằng trước, sau đó gấp ngược trở lại rồi được
buộc chặt . Tương tự nhưng đơn giản hơn là futatsu-yori , với loại này th́ chỉ
cần gập ra trước rồi buộc luôn , sau đó tỉa lại bằng dao cạo để làm cho phía
trước trông cứng cáp hơn. Thật vui là những kiểu tóc đó không hề hiếm gặp ở tầng
lớp dưới.
Nửa đầu phía trước được cạo để thuận tiện cho việc đọi mũ giáp.. Tới gần thời
đại Edo , nó đă trở nên phổ biến , không chỉ trong giới samurai .
Râu ria cũng phổ biến trong những thời kỳ trước Edo, v́ nó làm cho người đàn ông
trông rất nam tính. Một vị tướng để ria sẽ trở nên nổi bật, có lẽ vậy nên ria
khá được ưa chuông. C̣n râu th́ không giống với b́nh thường lắm, nó thường chỉ
là một lớp mỏng mà thôi, v́ như thế chúng sẽ khiến cho việc mang mũ giáp được dễ
dàng hơn (đặc biệt là những người suốt ngày phải dùng tới mũ giáp th́ lại càng
khoái râu ria “mảnh dẻ”). Nhưng đến thời Edo th́ mọi người không c̣n có thiện
cảm với đám râu ria nữa, và tới tận ngày nay th́ vẫn không nhiều người Nhật
thích thú với việc để râu cho lắm.
Thứ đồ trùm đầu đi kèm với áo giáp dành cho samurai (daimyo / shugo hoặc người
tuỳ tùng thân cận của họ) là một cái mũ màu đen (eboshi), nó làm bằng lụa đen có
lưới được gia công cho chắc chắn thêm với một lớp giấy lót được sơn đen bóng.
Chiếc mũ vải đó được giữ chặt bởi một cái dây buộc màu trắng, hoặc được kẹp thật
chắc vào búi tóc của samurai. Kích thước và h́nh thù của mũ phụ thuộc rất nhiều
vào địa vị người đội nó. Nhưng thực ra th́ đến thế kỷ thứ 16, eboshi hầu như chỉ
xuất hiện trong những dịp lễ trang trọng.